“กระตุ้นสมองด้วยไฟฟ้า” วิธีฟื้นฟู อัมพฤกษ์ อัมพาต และโรคสมองในผู้สูงอายุ

“กระตุ้นสมองด้วยไฟฟ้า” เป็นวิธีการรักษาโรคทางสมองและระบบประสาทที่ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวาง เนื่องจากสามารถรักษาโรคทางสมองได้หลากหลาย รวมถึงส่งผลอันตรายต่อร่างกายน้อยมากๆ จึงทำให่ค่อนข้างเป็นที่นิยมและแพทย์มักแนะนำแก่ผู้ป่วยในกลุ่มโรคที่สามารถรักษาได้ด้วยวิธีนี้รวมถึงผู้สูงอายุที่สามารถใช้การกระตุ้นสมองชนิดนี้ฝนการฟื้นฟูระบบสมองให้ดีขึ้น

“กระตุ้นสมองด้วยไฟฟ้า” คืออะไร มีแบบไหนบ้าง?

การกระตุ้นสมองแบบ non-invasive (non-invasive brain stimulation) เพื่อการรักษาและฟื้นฟูสมรรถภาพ แบ่งเป็น 2 ชนิด ได้แก่

• การกระตุ้นซ้ำด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าผ่านกะโหลกศีรษะ (repetitivetranscranial magneticstimulation; rTMS)

• การกระตุ้นสมองด้วยไฟฟ้ากระแสตรงผ่านกะโหลกศีรษะ (transcranial direct current stimulation; tDCS)

การกระตุ้นด้วยไฟฟ้ากระแสตรงผ่านกะโหลกศีรษะจะส่งผลต่อสมองส่วนต่างๆ เป็นบริเวณกว้างและไม่เฉพาะเจาะจง ส่วนการกระตุ้นด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าจะส่งผลต่อสมองเฉพาะบริเวณที่ได้รับการกระตุ้นเป็นบริเวณแคบกว่า ในบทความนี้จะกล่าวถึงเฉพาะการกระตุ้นสมองด้วยไฟฟ้ากระแสตรงผ่านกะโหลกศีรษะ ซึ่งเครื่องมือมีขนาดกะทัดรัด ราคาถูกและการนำไปใช้ในทางปฏิบัติสะดวกกว่าการกระตุ้นซ้ำด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าผ่านกะโหลกศีรษะ

การกระตุ้นสมองด้วย “แม่เหล็ก” และ “ไฟฟ้า” ต่างกันอย่างไร?

การรักษาด้วยไฟฟ้ากระแสตรง (tDCS)

หลักการทำงาน

การรักษาโดยเครื่องกระตุ้นสมอง ด้วยกระแสไฟฟ้าอย่างอ่อน คือ การกระตุ้นสมองด้วยไฟฟ้ากระแสตรงอย่างอ่อนผ่านกะโหลกศีรษะ (Transcranial Direct Current Stimulation : TDCS) โดยใช้เครื่องมือที่ส่งกระแสไฟฟ้าอย่างอ่อนประมาณ 1-2 mA ผ่านอิเล็กโทรดไปยังกะโหลกศีรษะ ใช้เวลากระตุ้นประมาณ 10-30 นาที ต่อครั้ง สัปดาห์ละ 2-3 ครั้ง ทำให้วงจรประสาททำงานได้ปกติ และมีการหลั่งสารสื่อประสาทออกมาได้

ขั้นตอนการรักษา

• แพทย์จะทำการวัดตำแหน่งที่ต้องการปล่อยกระแสไฟฟ้าลงไป
• กำหนดตำแหน่งแล้ว จะทำการติดสายส่งกระแสไฟฟ้า 2 ตำแหน่งคือ กระแสไฟเข้า และกระแสไฟออก จากนั้นปล่อยกระแสไฟฟ้า
• ระหว่างการรักษาผู้ป่วยเพียงแค่นั่งเฉยๆ ไม่มีอาการเจ็บปวด แต่ผู้ป่วยอาจจะมีความรู้สึกเหมือนมดกัด เหมือนมีเข็มเล็กๆ ทิ่ม หรือคัน ในตำแหน่งที่กระแสไฟฟ้าเข้าหรือออกได้ ซึ่งอาการเหล่านี้มักจะหายไปภายใน 30-60 วินาที หรืออาจเกิดผิวหนังแดงบริเวณที่กระตุ้นได้ในบางครั้ง

รักษาอาการใดได้บ้าง

รักษาอาการแขนขาอ่อนแรง

โดยการกระตุ้นด้วยเครื่อง TDCS จะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของประสาทสั่งการของกล้ามเนื้อแขนขาข้างที่อ่อนแรง ให้มีแรงมากขึ้น เช่น เพิ่มความสามารถของการใช้มือ เพิ่มแรงบีบของนิ้วมือ หากทำการกระตุ้น ร่วมกับการทำกายภาพร่างกาย จะยิ่งทำให้การฟื้นฟูหายเร็วขึ้น

รักษาอาการความจำถดถอย โรคอัลไซเมอร์

เพิ่มความจำและความสามารถของสมอง (Memory and Cognitive enhancer) ทำโดยการกระตุ้นสมองส่วนหน้าของกลีบหน้าผาก (Prefrontal cortex) หรือ สมองกลีบขมับส่วนหน้า (anterior temporal cortex) เพื่อเพิ่มความจำและทำให้การประมวลผลของสมองเร็วขึ้น (speed of cognitive) หรือ ความยืดหยุ่นของสมองดีขึ้น (neuroplasticity)

รักษาโรคหรือภาวะซึมเศร้า (Depression)

ในผู้ที่รับประทานยาต่อเนื่องมาระยะเวลา 1 ปีขึ้นไป แล้วไม่เห็นผล โดยจะไปเพิ่มการทำงานของสมองส่วน DLPFC ซึ่งจะมีหน้าที่ไปควบคุมสมองส่วนอารมณ์ (Limbic system) ทำให้อารมณ์กลับมาดีขึ้น

ใครบ้างที่เหมาะกับการกระตุ้นสมองด้วยวิธีนี้

• ผู้ที่มีอาการแขนขาอ่อนแรง จากหลอดเลือดสมองตีบ
• ผู้ที่มีปัญหาพูดไม่ชัด สื่อสารลำบาก จากหลอดเลือดอุดตัน หรือภาวะสมองเสื่อม
• ผู้ที่เป็นโรคอัลไซเมอร์ ระยะต้นถึงระยะกลาง
• ผู้ป่วยภาวะซึมเศร้าที่รักษาด้วยยาแล้วอาการไม่ดีขึ้น

การรักษาด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (rTMS)

หลักการทำงาน

คอยกระตุ้นเซลล์ต่างๆ ในร่างกายโดยเฉพาะเซลล์ประสาท จะทำงานโดยการเปลี่ยนแปลงของประจุไฟฟ้า ทำให้เกิดการสั่งการและควบคุมการทำงานของอวัยวะต่างๆในร่างกาย เครื่องกระตุ้นแม่เหล็กไฟฟ้า (Transcranial Magnetic Stimulation: TMS) จะปล่อยคลื่นแม่เหล็กผ่านทางหัวกระตุ้น (Coil) ทำให้เกิดการเหนี่ยวนำให้เกิดกระแสไฟฟ้าในบริเวณที่กระตุ้น และบริเวณใกล้เคียง เพื่อกระตุ้นการทำงานของเซลล์ โดยตำแหน่งที่จะกระตุ้นแพทย์ผู้เชี่ยวชาญจะเป็นผู้กำหนดตำแหน่ง เพื่อให้เหมาะสมกับการรักษาผู้ป่วยแต่ละคน

ขั้นตอนการรักษา

• แพทย์ผู้ชำนาญการด้านสมองและระบบประสาทจะทำการประเมินหาตำแหน่งที่เหมาะสมในการกระตุ้นสมองในผู้ป่วยแต่ละราย
• จากนั้นจะมีการวางตำแหน่งเครื่องกระตุ้นในบริเวณดังกล่าวและทำการกระตุ้นเป็นจังหวะ เครื่องกระตุ้นนี้จะทำให้เกิดเสียงคลิกและจะทำให้ผิวหนังบริเวณใต้เครื่องกระตุ้นรู้สึกเหมือนมีการแตะเบาๆ โดยที่ไม่มีความเจ็บปวด
• หลังรับการรักษาแต่ละครั้งผู้ป่วยสามารถกลับไปดำเนินกิจวัตรประจำวันหรือทำงานได้ตามปกติ การรักษาแต่ละครั้งใช้เวลาประมาณ 30 – 60 นาที ส่วนใหญ่แล้วการรักษาด้วยวิธีนี้ต้องทำต่อเนื่องหลายครั้ง โดยที่จำนวนครั้งที่เหมาะสมจะขึ้นอยู่กับโรคที่เข้ารับการรักษา

รักษาอาการใดได้บ้าง

• โรคหลอดเลือดสมอง อัมพฤกษ์ อัมพาต (Stroke)
• การสื่อสารผิดปกติจากโรคหลอดเลือดสมอง อัมพฤกษ์ อัมพาต (Aphasia)
• ลดอาการปวดจากเส้นประสาท (Neuropathic pain)
• โรคอัลไซเมอร์ (Alzheimer’s Disease)
• โรคเสียงดังในหู (Tinnitus)
• โรคพาร์กินสัน (Parkinson’s Disease)
• โรคเครียด วิตกกังวล (Anxiety)
• โรคนอนไม่หลับ (Insomnia)
• ติดสุรา (Alcoholism) ติดบุหรี่ (Habitual Smoker) ติดเกมส์

ใครบ้างที่เหมาะกับการกระตุ้นสมองด้วยวิธีนี้

• ผู้ป่วยภาวะอ่อนแรงจากอัมพฤกษ์ อัมพาตในผู้ป่วยหลอดเลือดสมองอุดตัน
• ผู้ป่วยภาวะซึมเศร้าในผู้ป่วยโรคซึมเศร้าที่รักษาด้วยยาต้านซึมเศร้าแล้วไม่ตอบสนองเท่าที่ควร
• ผู้ป่วยที่มีภาวะความจำถดถอยจากโรคอัลไซเมอร์
• ผู้ป่วยภาวะปวดศีรษะไมเกรน

อย่างไรก็ดีการฟื้นฟูการทำงานของสมองด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า ถือเป็นการรักษาแนวใหม่และเป็นทางเลือกต่อโรคทางสมอง มีความปลอดภัยสูง สามารถเข้ารับการรักษาได้หลายครั้ง และมีผลกระทบจากการรักษาน้อยมาก ใช้เวลาในการรักษาเพียงไม่นาน แต่ให้ผลในการรักษาที่มีประสิทธิภาพ บุตรหลานสามารถพาผู้สูงอายุมาพบแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเพื่อทำการเข้ารับคำแนะนำในการรักษาที่เหมาะสมและดีที่สุดสำหรับผู้สูงวัยแต่ละท่าน

บทความอื่นๆ ที่น่าสนใจ

• • • 5 วิธี “กระตุ้นสมอง” สำหรับผู้สูงวัย พิชิตโรคหลอดเลือดสมอง
    • ผู้ป่วยหลอดเลือดในสมองตีบต้องดูแลอย่างไร?
    • กระตุ้นสมองด้วยแม่เหล็กไฟฟ้า รักษาโรคอะไรได้บ้าง?